ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME SÜRECİ VE TÜRKİYE

Anayasa'nın 56. maddesi, devletin çevrenin korunması ve çevre sağlığının geliştirilmesine ilişkin hükümleri içermektedir. Bu madde, devletin kalkınma için teşvik ettiği projelerin çevreye olan zararlarını engellemekle yükümlü olduğunu vurgulamaktadır. Dolayısıyla, planlanan projelerin çevresel etkilerini belirlemek ve tartışmak için Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu düzenlenmesi gerekmektedir. ÇED Raporu, çevre halkı, uzmanlar ve ilgili kurumların bir araya gelerek projenin çevresel etkilerini değerlendirdiği önemli bir belgedir. Bu rapor, idarenin projeyi hayata geçirirken çevresel etkileri minimize etmek için alması gereken önlemleri belirler. Dolayısıyla, devletin çevrenin korunması yükümlülüğünü yerine getirirken ÇED sürecini esas alması önemlidir.

NEDEN ÇED?

Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Raporu, gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevresel etkilerini belirlemek, olumlu- olumsuz etkileri ortaya çıkarmak olumsuzlukları önlemek veya minimize etmek için alınacak önlemleri değerlendirmek amacıyla oluşturulan bir rapordur. Bu rapor, projenin seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin değerlendirilmesini, projenin uygulanması sırasında çevresel etkilerin izlenmesi ve kontrol edilmesini içerir. ÇED Raporları, çeşitli paydaşların katılımıyla yürütülen teknik çalışmalar sonucunda oluşturulur ve projenin hayata geçirilmesi veya reddedilmesi için karar veren makamlar tarafından dikkate alınır. Ayrıca, projenin uygulanması sırasında çevresel etkilerin izlenmesi ve denetlenmesini sağlayan idari usul ve işlemleri içerir. Bu süreç, çevre hukukunun temel ilkeleri ve devletin çevreyi koruma yükümlülüğü çerçevesinde yürütülür.

HANGİ PROJELERDE ÇED RAPORUNUN DÜZENLENMESİ GEREKİR?

Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 7. ve 16. maddelerine göre, çevresel etki değerlendirmesi raporu alınması gereken projeler iki kategoride değerlendirilir:

1. Rapor alınması zorunlu olan projeler: Bu kategoriye giren projeler, yönetmelikte belirtilen kriterlere uyan ve rapor alınmasını gerektiren projelerdir. Bu projeler, önceden belirlenmiş çevresel etki eşiği değerlerini aşan veya hassas çevrelerde gerçekleştirilecek olan projeleri içerebilir.

2. Değerlendirme neticesinde Bakanlık tarafından rapor alması gerektiğine karar verilen projeler: Bu kategoriye giren projeler, değerlendirme sürecinde incelenir ve projenin çevresel etkileri hakkında yeterli bilgi elde edilemezse veya çevresel etkilerin önemli olabileceğine dair belirtiler varsa, Bakanlık rapor alınmasını talep edebilir.

Bu şekilde belirlenen projeler, çevresel etki değerlendirmesi raporu alınması için değerlendirilir ve gerekli adımlar atılır. Bu süreç, çevresel etkilerin belirlenmesi ve projelerin çevresel sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından önemlidir.

https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikbelge/icerikbelge1847.pdf

Verdiğimiz bağlantı ile Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) zorunlu olan ve değerlendirmeye tabi olan projeler hakkındadır.

A-RAPOR ALINMASI ZORUNLU OLAN PROJELER

Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 7. maddesi uyarınca, ÇED Raporu alınması zorunlu olan projelerde, proje sahibi, süreci başlatmak için bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum veya kuruluşlara başvurur. Bu başvuru, belirlenmiş yetkilendirilmiş kurum veya kuruluşlar tarafından yönetmelikte yer alan taslak form kullanılarak hazırlanır ve Bakanlığa sunulur. Bu şekilde, projenin ÇED süreci başlatılmış olur.

Başvuru dosyasının komisyon üyelerine iletilmesinden sonra, çevre halkının projeden bilgilendirilmesi ve görüşlerinin alınması için bir toplantı düzenlenir. Bu toplantıda, Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum veya kuruluşlar ile proje sahibi yer alır. Toplantı, projeden en çok etkilenmesi beklenen ilgili halkın kolaylıkla ulaşabileceği merkezi bir yerde ve belirlenen tarihte gerçekleştirilir. Halk, projeye ilişkin bilgilendirilir ve görüşlerini paylaşma fırsatı bulur. Bu süreç, projenin çevresel etkilerini değerlendirmede ve halkın katılımını sağlamada önemli bir adımdır.

Komisyon üyesi kurum veya kuruluşların ve halkın görüş ve önerileri doğrultusunda Bakanlıkça ÇED raporu özel formatı hazırlanır. Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum veya kuruluşlar, özel formata göre hazırladıkları ÇED raporunu, raporun veriliş tarihinden itibaren 12 ay içinde Bakanlığa sunmakla yükümlüdür. Gerektiğinde, ek süre talep edilebilir ve Bakanlık tarafından 6 ay ek süre verilebilir. Ancak, bu süre içinde ÇED raporu sunulmazsa, ÇED süreci sonlandırılır.

Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurumlar tarafından hazırlanan ÇED raporu, Bakanlıkça incelenir. İncelenme sırasında raporun özel formata uygunluğu ve çalışma grubunun gereklilikleri dikkate alınır. İnceleme sonucu, raporun uygun olmadığı durumlar için Bakanlık tarafından 7 iş günü içinde geri gönderilir. Geri gönderilen raporun eksiklikleri tamamlanarak 30 gün içinde tekrar Bakanlığa sunulması gerekir.

Bakanlıkça onaylanan ÇED raporu, komisyon üyelerine gönderilir. Projenin inceleme ve değerlendirme süreci başladığında ve ÇED raporu halkın görüşüne açılır. İlgililer, raporun ilan edilmesinden itibaren Bakanlık veya il müdürlüğüne görüş ve önerilerini iletebilirler. İl müdürlüğüne iletilen görüşler, Bakanlığa iletilir ve komisyon tarafından dikkate alınarak ÇED raporuna yansıtılır. Komisyon tarafından incelenerek son şekli verilen ÇED raporu, halkın görüş ve önerilerini almak üzere, Bakanlık ve/veya il müdürlüğü tarafından askıya çıkarılır ve internet aracılığıyla 10 takvim günü boyunca halkın görüşlerine açık tutulur. Bakanlık, proje ile ilgili karar alma sürecinde bu görüşleri değerlendirir ve nihayetinde "ÇED Olumlu" veya "ÇED Olumsuz" kararını verir. Bu şekilde, halkın katılımı sağlanır ve projenin değerlendirme sürecine katkı sağlanır.

A.1. Olumlu Kararın çıkması

Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu üzerinde yapılan incelemeler sonucunda, projenin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin, alınacak önlemlerle ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara uygun bir şekilde kabul edilebilir düzeylerde olduğu tespit edilmiş ve projenin gerçekleştirilmesinde sakınca görülmemiştir.

A.2. Olumsuz Kararın çıkması

Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu üzerinde yapılan incelemeler sonucunda, projenin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin kabul edilemez düzeyde olduğu tespit edilmiş ve projenin gerçekleştirilmesinde sakınca görülmüştür.

B-DEĞERLENDİRME NETİCESİNDE BAKANLIK TARAFINDAN RAPOR ALMASI GEREKTİĞİNE KARAR VERİLEN PROJELER

Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğin 16. maddesine göre, Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporu alınması gereken projelerde, başvurucu tarafından vekâleten yetkilendirilen ve Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum veya kuruluşlar tarafından proje tanıtım dosyası hazırlanır. Bu dosya, Ek-4'te belirtilen formata uygun olarak düzenlenir.

Formata uygun hazırlanan dosyaların, ÇED inceleme ve değerlendirme sürecini başlatmak için yeterli olduğu tespit edildiğinde, Bakanlık direkt olarak ÇED sürecinin karar aşamasına geçebilir. Ancak, gerektiğinde Bakanlık, dosyadaki bilgileri dikkate alarak ilgili kurum veya kuruluşlardan yazılı görüş isteyebilir veya toplantı düzenleyerek bir karar alabilir.

Bu sürecin sonunda, Bakanlık tarafından "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararı verilir. Bu karar, projenin çevresel etkileri ve gereklilikleri doğrultusunda alınır ve ÇED sürecinin devamı veya sonlandırılması için önemli bir adımdır., Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporu alınması gereken projelerde, başvurucu tarafından vekâleten yetkilendirilen ve Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum veya kuruluşlar tarafından proje tanıtım dosyası hazırlanır.Formata uygun hazırlanan dosyaların, ÇED inceleme ve değerlendirme sürecini başlatmak için yeterli olduğu tespit edildiğinde, Bakanlık direkt olarak ÇED sürecinin karar aşamasına geçebilir. Ancak, gerektiğinde Bakanlık, dosyadaki bilgileri dikkate alarak ilgili kurum veya kuruluşlardan yazılı görüş isteyebilir veya toplantı düzenleyerek bir karar alabilir. Bu sürecin sonunda, Bakanlık tarafından "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararı verilir. Bu karar, projenin çevresel etkileri ve gereklilikleri doğrultusunda alınır ve ÇED sürecinin devamı veya sonlandırılması için önemli bir adımdır.

Eğer, ÇED gereklidir kararı verilirse yukarıdaki yazıda belirttiğimiz Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinin 7. Maddesine göre ÇED raporu alınır.

İDARE HUKUKUNDA ÇED RAPORUNUN İNCELENMESİ

İdare hukuku, devletin yönetim organlarının yetki, görev ve sorumlulukları ile bunların uygulamalarının düzenlendiği, idari işlem ve davaların incelendiği hukuk dalıdır. Temel amacı, idarenin faaliyetlerini yürütürken hukuka uygunluğunu sağlamak ve bireylerin haklarını korumaktır. İdari işlem, kamu idaresinin yetki, maksat ve şekil şartlarına uygun olarak gerçekleştirdiği, hukuki sonuç doğuran ve bireyler üzerinde hak ve yükümlülükler doğuran eylemlerdir. Bu eylemler, idarenin birinci derecede faaliyetlerini gerçekleştirme şeklidir. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporu, idari bir işlem niteliğinde olan bir kamu hukuku raporudur. Çünkü bu rapor, ÇED sürecinin bir parçası olarak ilgili idare tarafından hazırlanır ve çeşitli yasal düzenlemelere dayanarak belirli kurallar ve süreçler çerçevesinde sonuçlandırılır. Ayrıca, ÇED raporu sonucunda alınan kararlar da idari işlem niteliğindedir, çünkü bu kararlar kamu idaresi tarafından alınır ve hukuki sonuçlar doğurur. Dolayısıyla, ÇED raporu, idari işlem olarak kabul edilir. İdari işlemlere karşı iptal davası, idarenin son kararının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde idare mahkemelerinde açılır. İdari işlemin iptali istemiyle dava açılırken, idari işlemin dayanağı olan belgelerle birlikte dava dilekçesi mahkemeye sunulur. Bu süreç, idari yargılama usulüne göre işler ve idare mahkemelerinde sonuçlanır.

ÇED RAPORU OLMADAN BAŞLATILAN PROJELER NE OLUR?

Hiç proje tanıtımı olmaksızın yapılan faaliyetlerden dolayı, idarenin proje bedelinin %2’si kadar idari para cezası uygulanır. Bununla kalmayıp ayrıca, "ÇED Olumlu" kararı alınmadan başlanan faaliyetler il müdürlüğü tarafından, "ÇED Gerekli Değildir" kararı alınmadan başlanan faaliyetler ise vali tarafından durdurulur. Bu durumda, yatırıma ilişkin durdurma kararı, "ÇED Olumlu" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararı alınana kadar kaldırılmaz ve karar alınmazsa yatırımcı faaliyet alanını eski haline getirmekle yükümlüdür.

Peki, bir kısım onay ve izinleri aldı ama devamını getirmediği hallerde ne olur?

Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 19. maddesinin 1. fıkrasının "b" bendine göre, "ÇED Olumlu" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararı verildikten sonra, proje sahibi tarafından taahhüt edilen hususlara uyulmazsa, Bakanlık veya il müdürlüğü bir yıldan az olmamak üzere bir defaya mahsus süre verebilir. Ancak, bu süre içinde taahhüt edilen hususlara uyulmazsa yatırım durdurulur ve durdurma kararı kaldırılmaz. Ayrıca, ÇED sürecinde verilen taahhütnameleri ihlal edenlere her bir ihlal için idari para cezası uygulanır.